Na osnovi člana VII Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 29. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika (“Službeni glasnik BiH“ broj 47/16), Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donosi

PRAVILNIK

O KRITERIJIMA VREDNOVANJA, PODJELI I KATEGORIZACIJI

NACIONALNIH SPOMENIKA

DIO I – UVOD

Član 1.

(Predmet)

Ovim pravilnikom se propisuju kriteriji za vrednovanje dobara koja su predložena za proglašenje nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni spomenik), podjela nacionalnih spomenika po predmetu pravne zaštite i kategorizacija po njihovom objektivnom značaju za svijet i Bosnu i Hercegovinu.

Član 2.

(Pojmovi)

Pojmovi koji se upotrebljavaju u ovom pravilniku imaju sljedeće značenje:

1. Dobro: pokretna ili nepokretna imovina.

2. Nacionalni spomenik: dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Komisija) proglasila nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine (“Službeni glasnik BiH“, broj 33/02 – u daljnjem tekstu Privremena lista).

3. Vrednovanje dobara: stručni i naučni postupak kojim se, primjenom propisa Bosne i Hercegovine i međunarodnih konvencija, na osnovi jedinstvenih kriterija detaljno opisanih u Principima i smjernicama Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika (dokument dostupan na zvaničnoj web-stranici Komisije), a prema svojstvima, značaju i funkciji dobara, određuje opća i posebna vrijednost dobara, način i mjere zaštite, te uvjeti korištenja.

4. Kategorizacija: svrstavanje nacionalnih spomenika u grupe prema njihovom objektivnom značaju za svijet i Bosnu i Hercegovinu.

5. Kulturni krajolik: tvorevina prirode i čovjeka koja ilustrira razvoj ljudskog društva i naselja kroz vrijeme, pod utjecajem fizičkih ograničenja i/ili mogućnosti postavljenih prirodnim okruženjem i sukcesivnim društvenim, ekonomskim i kulturnim silama, i vanjskim i unutrašnjim.

6. Historijski gradovi i gradski centri:

1. Napušteni gradovi, gradovi koji više nisu naseljeni, ali koji osiguravaju nepromijenjenu evidenciju o prošlom vremenu, od značaja za arheologiju i za razumijevanje višestruke i kompleksne funkcije grada koja je nestala.

2. Naseljeni historijski gradovi koji su se, po svojoj prirodi, razvili i nastavit će se razvijati pod utjecajem društveno-ekonomskih i kulturnih promjena. To podrazumijeva gradove koji su tipični za određeni historijski period, koji su gotovo u cijelosti očuvani i koji nisu ugroženi razvojem, gradovi koji su se razvili i očuvali, ponekad u kombinaciji sa izuzetnim prirodnim okruženjem, prostornu organizaciju i strukture tipične za sukcesivne faze u svojoj historiji, historijski centri koji zauzimaju isto područje kao i stari gradovi i danas su okruženi modernim gradom, te područja ili izolirane enklave, koje su opstale iako u lošem stanju, i osiguravaju dosljednu evidenciju o karakteru historijskog grada koji je nestao.

7. Ruta kulturnog naslijeđa: ruta sačinjena od materijalnih elemenata čiji kulturni značaj dolazi od razmjene i višedimenzionalnog dijaloga preko zemlje ili regije, i koji ilustriraju interakciju ili pokret putem rute, u prostoru i vremenu.

DIO II – VREDNOVANJE DOBARA

Član 3.

(Uvjeti za nominaciju dobra za nacionalni spomenik BiH)

Dobro predloženo za nacionalni spomenik na osnovi peticije za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom ili po službenoj dužnosti, u odnosu na dobra koja su upisana na Privremenu listu mora ispunjavati sljedeće uvjete:

1. od velikog značaja je za grupu ljudi sa zajedničkom kulturnom, historijskom, vjerskom ili etničkom baštinom;

2. nastalo je u periodu od prahistorije do 1960. godine;

3. Izuzetno od tačke b) ovog člana, dobro nastalo nakon 1960. godine može biti proglašeno nacionalnim spomenikom samo ako po drugim kriterijima, utvrđenim ovim pravilnikom, ispunjava uvjete propisane za kategoriju nacionalnog spomenika od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu.

Član 4.

(Kriteriji za vrednovanje dobra)

Dobra se vrednuju prema sljedećim kriterijima:

1. Suštinska svojstva dobra;

2. Funkcija i značaj dobra;

3. Opće značajke dobra (starost, očuvanost i ugroženost);

4. Specifični kriteriji.

Član 5.

(Suštinska svojstva dobra)

Suštinska svojstva dobra su:

1. Autentičnost (stanje autentičnosti);

2. Jedinstvenost, rijetkost i reprezentativnost;

3. Integritet (stepen integriteta);

4. Kontekst (ambijentalno/pejzažni, historijski, fizički);

5. Fizičko stanje, naročito kompaktnost (fizička cjelovitost).

Član 6.

(Kriteriji za vrednovanje funkcije i značaja dobra)

Kriteriji za vrednovanje funkcije i značaja dobra su:

1. Historijska vrijednost dobra;

2. Umjetnička i estetska vrijednost dobra:

1. Prostorna organizacija;

2. Kompozicija volumena;

3. Kvaliteta obrade;

4. Proporcijski odnosi;

5. Konstrukcijsko rješenje;

6. Primijenjeni materijali;

7. Kvalitet obrade;

8. Primijenjeni detalji i dekorativni elementi.

3. Dokumentarna i naučna vrijednost dobra:

1. Materijalno svjedočanstvo o svim, a naročito manje poznatim historijskim periodima;

2. Svjedočanstvo o historijskim mijenama;

3. Djelo značajnog umjetnika ili graditelja;

4. Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom izrazu i/ili

5. Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom periodu.

4. Društvena vrijednost dobra:

1. Duhovna (ontološka) vrijednost;

2. Simbolička vrijednost;

3. Sakralna vrijednost;

4. Tradicionalna vrijednost;

5. Vezanost za rituale ili obrede, koji mogu biti odraz prošlih kultura ili današnjih percepcija duha mjesta;

6. Vrijednost za zajednicu.

Član 7.

(Kriteriji za vrednovanje općih značajki dobra)

Kriteriji za vrednovanje općih značajki dobra (starosti, očuvanosti i ugroženosti) su:

1. Vrijeme nastanka i trajanje dobra u odnosu na ostala dobra iste vrste;

2. Stepen očuvanosti ili degradacije dobra u odnosu na izvorno stanje dobra;

3. Stvarne i potencijalne promjene dobra do kojih dolazi ili može doći usljed korištenja dobra i njegove okoline, odnosa lokalne zajednice u očuvanju i prezentaciji dobra, planiranoj budućoj namjeni dobra, planiranom razvoju neposrednog okruženja dobra.

Član 8.

(Specifični kriteriji)

Specifični kriteriji za vrednovanje dobara se određuju na osnovi istraživanja kojima se utvrđuju posebne vrste dobra ili njegove posebne karakteristike kojim se utvrđuje njegova opća ili posebna vrijednost, a koje se ne mogu svrstati u prethodne stavove.

DIO III – PODJELA NACIONALNIH SPOMENIKA PO PREDMETU PRAVNE ZAŠTITE

Član 9.

(Podjela nacionalnih spomenika po predmetu pravne zaštite)

Nacionalni spomenik po predmetu pravne zaštite može biti:

1. Pokretno dobro,

2. Nepokretno dobro,

3. Kulturni krajolici (specifična dobra) i

4. Serijska dobra.

Član 10.

(Pokretno dobro)

Pokretna dobra podrazumijevaju sve pokretne predmete koji su izraz i svjedočanstvo ljudskog stvaralaštva ili evolucije prirode, a naročito:

1. pokretni nalazi arheoloških istraživanja i iskopavanja izvedenih na kopnu i pod vodom;

2. antikviteti kao što se oruđe, grnčarija, natpisi, kovanice, pečati, nakit, oružje i pogrebni ostaci;

3. prenosivi predmeti nastali razgradnjom historijskih spomenika;

4. dobra od interesa za antropologiju i etnologiju;

5. predmeti vezani za historiju, uključujući historiju nauke i tehnologije, kulture i religije, vojne i društvene historije, vezani za život grupa ljudi i narodnih vođa, mislilaca, naučnika i umjetnika, te događaja od značaja za državu i društvo;

6. umjetnički predmeti, kao što su: slike i crteži, proizvedeni u cijelosti ručno na bilo kojoj podlozi ili od bilo kojeg materijala (izuzev industrijskog dizajna i tvorničkih proizvoda ukrašenih ručno); izvorni otisci, posteri i fotografije u smislu medija izvornog stvaralaštva; izvorne umjetničke asamblaže i montaže u bilo kojem materijalu; djela vajarske umjetnosti i skulpture u bilo kojem materijalu; djela primijenjene umjetnosti izvedena u materijalima kao što su staklo, keramika, metal, drvo itd.; manuskripti (rukopisi) i inkunabule, kodeksi, knjige, dokumenti i izdanja od posebnog značaja;

7. predmeti numizmatičkog (medalje i novac) i filatelijskog značaja;

8. arhive uključujući tekstualne zapise, karte i druge kartografske materijale, fotografije, kinematografske filmove (zapise), zvučne zapise i mašinski čitljive zapise;

9. namještaj, tapiserije, ćilimi, odjeća i muzički instrumenti;

10. zoološki, botanički i geološki uzorci;

11. prevozna sredstva starija od 75 godina.

Član 11.

(Nepokretno dobro)

Nepokretna dobra po predmetu pravne zaštite su:

1. Pojedinačne građevine (spomenici):

1. Građevina ili nepokretno djelo primijenjene umjetnosti;

2. Pojedinačni arheološki spomenici/strukture,

3. Mjesta i ostaci pojedinačnih građevina – spomenika;

2. Grupe građevina (graditeljska cjelina):

1. Graditeljske cjeline i kompleksi različitih namjena;

2. Arheološke cjeline;

3. Mjesta i ostaci kompleksa građevina – graditeljskih cjelina.

3. Kulturno-historijske cjeline (područja):

1. Područja kao dijelovi historijskih urbanih i ruralnih naselja;

2. Arheološke zone i lokaliteti (područja i rezervati);

3. Mjesta memorije/sjećanja – područja.

Član 12.

(Specifična dobra)

Specifična dobra podrazumijevaju:

1. Kulturne krajolike;

2. Historijske gradove i gradske centre;

3. Rute kulturnog naslijeđa.

Član 13.

(Serijsko dobro)

Serijsko dobro je karakteristično za određeno geografsko područje, unutar jedne zemlje ili više zemalja, koje može sadržavati više historijskih građevina, graditeljskih cjelina ili područja koja pripadaju istom kulturno-historijskom korpusu i vrsti naslijeđa.

DIO IV – KATEGORIZACIJA NACIONALNIH SPOMENIKA

Član 14.

(Predmet kategorizacije)

Predmet kategorizacije su dobra proglašena nacionalnim spomenicima, koja se kategoriziraju prema njihovom značaju.

Član 15.

(Kategorije nacionalnih spomenika)

Nacionalni spomenici se svrstavaju u sljedeće kategorije: 

1. Nacionalni spomenici od univerzalnog značaja u Bosni i Hercegovini;

2. Nacionalni spomenici od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu;

3. Nacionalni spomenici od velikog značaja za Bosnu i Hercegovinu;

4. Nacionalni spomenici od značaja za Bosnu i Hercegovinu.

Član 16.

(Nacionalni spomenici od univerzalnog značaja u BiH)

Nacionalni spomenici od univerzalnog značaja u Bosni i Hercegovini su nacionalni spomenici od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu, koji ispunjavaju uvjete definirane u Operativnom vodiču UNESCO-a, te su upisani na UNESCO Listu svjetskog naslijeđa po jednom od sljedećih kriterija koje je precizirao UNESCO (UNESCO Operational guidelines):

1. predstavlja remek-djelo ljudskog kreativnog genija;

2. prikazuje važnu razmjenu ljudskih vrijednosti, kroz vremenski period ili unutar svjetskog kulturnog područja, o razvojima u arhitekturi ili tehnologiji, monumentalnim umjetnostima, urbanom planiranju ili dizajnu krajolika;

3. nosilac je jedinstvenog ili barem izuzetnog svjedočanstva kulturnoj tradiciji ili civilizaciji, živućoj ili nestaloj;

4. izuzetan je primjer tipa građevine, arhitektonskog ili tehnološkog ansambla ili krajolika koji ilustrira značajnu fazu/faze ljudske historije;

5. izuzetan je primjer tradicionalnog ljudskog naselja, upotrebe zemljišta ili upotrebe mora koja je reprezentativna za kulturu/e, ili ljudsku interakciju sa okolišem, naročito kada postaje ranjiva pod utjecajem nepovratne promjene;

6. direktno je ili materijalno u vezi sa događajima ili živućim tradicijama, idejama ili vjerovanjima, umjetničkim i književnim djelima od izuzetnog univerzalnog značaja (Komitet smatra da bi bilo najbolje koristiti ovaj kriterij u sprezi sa drugim kriterijima.);

7. sadrži vrhunske prirodne fenomene ili područja izuzetne prirodne ljepote i estetskog značaja;

8. ističe se kao primjer koji predstavlja značajnu fazu historije Zemlje, uključujući zapise o životu, značajne tekuće geološke procese u razvoju reljefnih oblika, ili značajnih geomorfnih ili fiziografskih odlika;

9. izuzetan je primjer koji predstavlja značajne ekološke i biološke procese u razvoju kopnenih, slatkovodnih, priobalnih i morskih ekosistema i zajednica biljaka i životinja;

10. sadrži najznačajnija prirodna staništa za in-situ konzervaciju biološke raznolikosti, uključujući one koji sadrže ugrožene vrste od izuzetne univerzalne vrijednosti sa gledišta nauke ili konzervacije, su dobra od univerzalnog značaja u Bosni i Hercegovini

Član 17.

(Nacionalni spomenici od izuzetnog značaja za BiH)

Nacionalni spomenici od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu su dobra koja:

1. posjeduju izuzetno visoko izražene vrijednosti (društvenu, historijsku, dokumentarnu ili umjetničku i estetsku);

2. posjeduju izuzetno visok stepen autentičnosti (minimalno tri atributa autentičnosti) i integriteta (minimalno dva atributa integriteta);

3. predstavljaju jedinstven i/ili izuzetno reprezentativan primjer određenog tipa ili stila.

Član 18.

(Nacionalni spomenici od velikog značaja za BiH)

Nacionalni spomenici od velikog značaja za Bosnu i Hercegovinu su dobra koja:

1. posjeduju veoma izražene vrijednosti (društvenu, historijsku, dokumentarnu ili umjetničku i estetsku);

2. posjeduju visok stepen autentičnosti (minimalno dva atributa autentičnosti) i integriteta (minimalno dva atribut integriteta).

3. predstavljaju reprezentativan primjer određenog tipa ili stila.

Član 19.

(Nacionalni spomenici od značaja za BiH)

Nacionalni spomenici od značaja za Bosnu i Hercegovinu su dobra koja:

1. posjeduju izražene vrijednost/i (društvenu, historijsku, dokumentarnu ili umjetničku i estetsku);

2. posjeduju određen stepen autentičnosti (minimalno jedan atribut autentičnosti) i integriteta (minimalno jedan atribut integriteta).

Član 20.

(Promjena utvrđene kategorije)

Promjena utvrđene kategorije nacionalnog spomenika se pokreće u skladu sa članom 40. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika (“Službeni glasnik BiH”, broj 47/16). Revalorizacija i utvrđivanje kategorije u odnosu na dobra proglašena nacionalnim spomenicima sa danom donošenja ovog pravilnika vršit će se prema dinamici koju utvrdi Komisija.

DIO V – PRIJELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 21.

(Započeti postupci)

Postupci vrednovanja dobara koji se vode pred Komisijom, a koji nisu završeni u vrijeme stupanja na snagu ovog pravilnika, provest će se prema ovom pravilniku.

Član 22.

(Stavljanje van snage)

Stupanjem na snagu ovog pravilnika prestaje da važi Pravilnik o kriterijima vrednovanja dobara, podjeli po predmetu pravne zaštite i postupku kategorizacije nacionalnih spomenika, broj 11-02.14-58/18-6 od 14. 06. 2018. godine (“Službeni glasnik BiH“, broj 47/18).

Član 23.

(Stupanje na snagu)

Ovaj pravilnik stupa na snagu danom donošenja, a bit će objavljen u “Službenom glasniku BiH“.

Broj: 11-2.14-40/19-13                                                                           Predsjedavajući Komisije

Sarajevo, 29.11.2019.                                                                             Goran Milojević