"Sport je dio baštine svakog muškarca i žene, i njegovo odsustvo se nikada ne može nadoknaditi" – Pierre de Coubertin

S obzirom na to da će se tokom ljeta u Rio de Žaneiru u Brazilu održati Olimpijske igre, ICOMOS[1] želi posvetiti ovogodišnje obilježavanje Međunarodnog dana spomenika naslijeđu sporta.

Sport se kroz historiju razvijao ostavivši svjedočenja raznolikosti instalacija i objekata građenih upravo za tu namjenu. Mnogi od ovih objekata baštine izvanredne vrijednosti koje se odnose na arhitekturu, umjetnost i tehniku.

Prahistorijske slike pronađene u špiljama u nekoliko regija, pokazuju scene u vezi sa sprintanjem, hrvanjem i plivanjem, dok su igre s loptom, borilačke vještine, plivanje, veslanje i atletika bili već dobro poznati u starom Egiptu.

Antička Grčka je prva formalno institucionalizirala sport, naročito kroz Olimpijske igre, od kojih su prve zabilježene u 776 p.n.e i nastavile da se slave do 393 p.n.e u Olimpiji. Od srednjeg vijeka zajednice u Engleskoj i Irskoj su se takmičile u igrama s loptom, dok je u Firenci bavljenje sportom prvobitno bilo ograničeno na aristokratiju.

Iako postoji debata o porijeklu modernih ekipnih sportova, određeni sportovi su se raširili po svijetu nakon evropskog kolonijalizma. Uz povećanje slobodnog vremena koje dolazi pojavom industrijske ere, sport je postao manje elitistički i dostupniji.

Od 1896. godine pa nadalje, moderne Olimpijske igre, sa svjetskim fudbalskim prvenstvom (prvo je održano 1930. godine), postaju dva najvažnija događaja na međunarodnom nivou.

Praksa sporta dovela je do stvaranja određenih sadržaja (stadiona, hipodroma, igrališta, staza i slično), koji ne samo da svjedoče o razvoju sporta, već i o evoluciji arhitektonskog projektiranja, korištenja tehnologije i estetskog izražavanja tokom vremena.

Od grčkih i rimskih stadiona, preko igrališta u Srednjoj Americi, do modernih high-tech instalacija prisutnih širom svijeta, može se reći da mnoge od tih građevina i ansambala nose značajne vrijednosti te su kao takve postale dio kulturne baštine.

Što se tiče Jugoistočne Evrope, veza sporta i naslijeđa jasno je vidljiva na području jadranske regije, kroz antičke amfiteatre.

Na području Bosne i Hercegovine objekti u funkciji sporta koji su danas prepoznati kao objekti kulturno-historijskog naslijeđa se uglavnom grade krajem 19. vijeka. Stadioni i druge sportske građevine u Kraljevini SHS, pa tako i u Bosni i Hercegovini i Sarajevu, tokom perioda između dva svjetska rata nisu bile čest arhitektonski zadatak. Jedna od rijetkih građevina izgrađenih u Sarajevu bilo je gradsko kupalište Bentbaša, projektanta Helena Baltazara iz 1930. godine, dok  Dušan Smiljanić projektira stadion za Sokolski slet na Marijin-Dvoru 1934. godine.

Među najprepoznatljivijim su nacionalni spomenici – objekti Sportskog centra FIS (nekadašnji Sokolski dom društva ”Matica”), Sokolski dom u Banjoj Luci, Kupalište – banja u Mostaru, bazeni Kupaje u Stocu, zgrada Olimpijskog muzeja (Vila Mandić) u Sarajevu i brojni drugi.

Sportski centar FIS (nekadašnji Sokolski dom društva ”Matica”) predstavlja najveći  očuvani ”Sokolski dom” izveden u duhu moderne u periodu između dva svjetska rata u Sarajevu i Bosni i Hercegovini. Idejno rješenje zagrebačkih arhitekata Hinka Bauera i Marijana Haberlea je 1936. godine prerađeno u izvedbeni projekat sarajevskih arhitekata Lavoslava Pavlina i Milivoja Radovanovića. Historija objekta je neraskidivo vezana za razvoj fizičke i muzičke kulture i vrhunskog sporta u Bosni i Hercegovini. U njemu su osnovana značajna sportska društva poput fudbalskog kluba ”Torpedo” (kasnije ”Sarajevo”), košarkaškog društva ”Bosna”, prvi klubovi borilačkih vještina (boks, džudo, karate) i atletski i gimnastičarski klubovi, te su za njega vezana imena najznačajnijih bosanskohercegovačkih košarkašica, košarkaša i trenera koji su postigli sportske rezultate na svjetskom nivou.

Sokolski dom u Banjoj Luci izgrađen je po projektu beogradskog arhitekte Branka Jovanovića. Objekat predstavlja eklektički iskaz sa prevlađujućim elementima historicizma u neobizantijskom maniru. Njegova namjena u potpunosti poštuje ideju sokolstva, koja osim njegovanja sportskog duha i moralnih vrijednosti ima za cilj održavanje ideje slovenskog, odnosno jugoslovenskog duha.

Vila Mandić, objekat u kojem je smješten Muzej XIV zimskih olimpijskih igara, izgrađena je 1903. godine za poznatog sarajevskog advokata i političara, doktora Nikolu Mandića. Autor projekta je arhitekta Karl Paržik, koji u duhu historicizma projektira stambeni objekat po uzoru na luksuzne evropske vile iz istog perioda. Na dan otvaranja Olimpijade u Sarajevu, 8. februara 1984. godine, u objektu je otvoren Muzej XIV zimskih olimpijskih igara. Koncept i programi Muzeja sačinjeni su po uzoru na Međunarodni olimpijski muzej u Lozani, sa idejom da vrši sintezu i afirmaciju dvije osnovne karakteristike, sport i umjetnost. Osnovna koncepcija ovog muzeja je da kroz sport i umjetnost prezentira duh Olimpizma, Olimpijske vrijednosti, kreativnost, mladost i ostale pozitivne tekovine ovog događaja.

Ovi i drugi sportski objekti su vremenom utkani u kulturno pamćenje stanovnika. Oni su i danas značajni kako za stručnu zajednicu, tako i za mlade sportiste. U cilju njihove promocije, ali i zaštite građevinske strukture, Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika je prošle godine sa partnerima iz regije aplicirala za projekat pod nazivom STADIUM, kroz koji se objekti naslijeđa u funkciji sporta prepoznaju kao izuzetan potencijal i velika mogućnost za prezentaciju UNESCO lokaliteta u Bosni i Hercegovini.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika i ove godine se pridružuje obilježavanju Međunarodnog dana spomenika i Međunarodnog dana knjige, i poziva sve zainteresirane da u petak, 22. aprila 2016. godine, s početkom u 11 sati posjete Bibliotečko-dokumentacioni centar Komisije, prisustvuju projekciji filma o stećcima i prezentaciji “Naslijeđe od natpisa na stećcima do društvenih mreža“.